Het is een wettelijke verplichting dat er een duidelijke scheiding is tussen het bestuur en het toezicht daarop binnen een samenwerkingsverband (hierna swv). Dit volgt uit artikel 17a lid 3 van de Wet op het primair onderwijs (WPO) en uit artikel 24d lid van de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO). De wet geeft scholen vrijheid in de manier waarop de scheiding tussen bestuur en intern toezicht wordt vormgegeven.

Good practice

De VO-Raad en de PO-Raad spannen zich al langere tijd in om het intern toezicht binnen een swv in lijn te brengen met de geldende governance codes [i]. Als de huidige ontwikkeling doorzet, zal de aanstelling van een onafhankelijk toezichthoudend voorzitter of lid een basisvoorwaarde (en dus verplicht) worden voor goed bestuur binnen een swv.

Onafhankelijk toezicht leidt tot beter bestuur

Enige tijd terug heeft de Inspectie van het Onderwijs een rapport gepubliceerd waarin een onderzoek wordt gepresenteerd naar het interne toezicht binnen samenwerkingsverbanden[ii]. Het uitgangspunt is dat goed en onafhankelijk uitgevoerd intern toezicht de bestuurskracht van een swv versterkt, wat weer ten goede komt aan de kwaliteit van passend onderwijs.

Op dit moment zijn er verschillende gradaties waarin de onafhankelijkheid van het interne toezicht wordt gerealiseerd. De Inspectie heeft geconcludeerd dat hoe onafhankelijker (externe leden binnen) het toezicht, hoe beter de governance. Ook kwam de Inspectie tot de conclusie dat een swv met alleen onafhankelijke leden in het intern toezicht de meeste kenmerken van goede governance laat zien. Gezien die conclusies pleit de Inspectie van het Onderwijs er dan ook voor dat samenwerkingsverbanden werken met een intern toezichthoudend orgaan dat zoveel mogelijk uit externe leden bestaat, zoals deskundigen op het gebied van financiën, juridische zaken en jeugdhulp.

Nieuwe weg inslaan met Passend Onderwijs

In november 2020 heeft de Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs een brief gestuurd aan de Tweede Kamer waarin 25 voorstellen worden gedaan om ‘een nieuwe weg in te slaan met Passend Onderwijs’[iii]. Van die voorstellen ziet er ook één op het bevorderen van het onafhankelijk functioneren van het intern toezicht binnen samenwerkingsverbanden. De doelstelling is dat in elke raad minimaal één onafhankelijk lid van buiten zitting heeft. Ook wil de minister dat een swv inzet op een organieke scheiding van bestuur en toezicht. Bestuur en toezicht  vinden dan dus plaats vanuit twee organen. Die ambitie gaat dus verder dan de huidige wettelijke verplichtingen, die op dit moment zoals gezegd ook een louter functionele scheiding goedkeurt. Met de sector is afgesproken dat in 2022 wordt geëvalueerd in hoeverre deze ambities zijn gerealiseerd en of er verdere actie nodig is.

Opdracht aan samenwerkingsverbanden

De VO-Raad en de PO-raad hebben onderzocht welke samenwerkingsverbanden een onafhankelijk lid binnen het intern toezicht hebben. De samenwerkingsverbanden waar dat nog niet het geval was, hebben op 1 maart 2021 een brief ontvangen waarin ze werden opgeroepen een tijdpad te ontwikkelen waarin opgenomen wordt wanneer er een onafhankelijk lid of onafhankelijke voorzitter aan het swv wordt toegevoegd[iv]. Gevraagd is om dit tijdpad voor 1 mei 2021 te ontwikkelen en te delen.

Ongeacht de bestuursvorm van een swv, is de opdracht dus nu om onafhankelijk intern toezicht te realiseren. Vanuit de PO-Raad en de VO-Raad, die daarin dus op één lijn zitten met de minister, wordt er vooralsnog vooral ingezet op bewustwording met daarbij de oproep tot actie. Het ligt echter voor de hand dat er op enig moment ook consequenties volgen als er geen gehoor wordt gegeven aan deze oproep.

Kortom: Het is van belang dat samenwerkingsverbanden zich aan de oproep te komen tot  onafhankelijk intern toezicht gaan conformeren.

Ondersteuning door Onderwijskantoor

Wilt u weten wat het bovenstaande voor uw samenwerkingsverband concreet betekent:

• voor de inrichting van uw interne governance binnen uw swv;
• voor bestuurdersaansprakelijkheid en verzekering;
• i.r.t. de nieuwe wet bestuur en toezicht rechtspersonen (WBTR) per 1 juli 2021;
• voor de rol van de ondersteuningsplanraad daarbinnen;
• voor de eisen aan onafhankelijk toezicht;
• voor de profielschets en werving van onafhankelijke toezichthouders;
• voor de statuten en het managementstatuut van uw swv;
• voor aansprakelijkheidsrisico’s van toezichthouders, bestuurders en directieleden in relatie tot de aangesloten onderwijsinstellingen

of heeft u behoefte aan meer achtergrondinformatie, neem dan contact op met één van de deskundigen van het Onderwijskantoor en wij helpen u graag verder.

Het Onderwijskantoor verzorgt thema-sessies op maat  over dit thema voor swv en colleges van  bestuur en directieleden. 

Hierin wordt onder meer het wettelijk kader geschetst en krijgt u praktische handvatten mee die helpen om de interne governance van de aan u gekoppelde swv te evalueren en in lijn met wet- en regelgeving te brengen.

Daarnaast zullen wij in de maand september een aantal lunchlezingen ter zake verzorgen. U kunt zich daarvoor hier aanmelden. Mocht u meer willen weten dan kunt u contact opnemen met mevrouw mr. A.J.M. van Gestel, Partner Governance, Compliance en Integriteit bij het Onderwijskantoor.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

[i]  Code Goed Bestuur in het PO (2021) en de Code Goed Onderwijsbestuur VO (2019)

[ii] Governance bij samenwerkingsverbanden Passend Onderwijs, het functioneren van het (onafhankelijk) intern toezicht bij samenwerkingsverbanden, Inspectie van het Onderwijs, Utrecht, februari 2020.

[iii] Brief van de Minister voor Basis en Voortgezet Onderwijs en Media aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, vergaderjaar 2020-2021, 31 497, nr. 371.

[iv] Oproep aan samenwerkingsverbanden: ontwikkel tijdpad voor aanstellen onafhankelijk lid intern toezicht, VO-Raad en PO-Raad, Utrecht, 1 maart 2021.